مقاله ارسالی از آقای سید روح الله موسوی پور
مقدمه:
درمنطقه اسیر از دیرباز بازی های محلی بومی رایج بوده واین بازی ها که درحال حاضراکثر انها به فراموشی سپرده شده است نیاز به بررسی وتحقیقات بیشتری دارند تااز خاطره ها ویادهامحو نشده اند مجددا درحفظ وپاسداشت انها بکوشیم باتوجه به فرهنگ غنی واصیل این دیاروبابهره گیری ازنظریات افرادمسن وسالمندان منطقه تعدادی ازاین بازی ها بازشناسی گردیدند که درابتدا به طورخلاصه به انها اشاره ودر انتها یک مورد انتخاب وبررسی های بیشتری پیرامون آن به عمل می آید. بازی های بومی بازتابی از زندگی روزمره مردماناین دیار است که حتی به وسیله ی آنان سبب تقویت روحیه تعاون دراهالی میشود. وهریک از این بازیها تقویت کنندهی صفات خوب درمیان جوانان ونوجوانان است.ایجاد امادگی وتوان مقابله با مشکلات طاقت فرسا افزایش روحیه اعتماد به نفس وامادگی جسمانی ودهها خصوصیت اخلاقی خوب حاصل این بازی ها میباشدکه متاسفانه در جامعه امروزی ما زندگی ماشینی رنگ این بازی ها راکمرنگ نموده است وبازی ها وسرگرمی های ماشینی خلوت نشینی وانزوا رابه بچه ها تزریق نموده است.بازی های مرسوم در این منطقه سرشار از خلاقیت وابتکار وتقویت مهارت های حسی وحرکتی وهوشی وفکری بوده که ماسعی مینماییم درحدتوان و وسع خود دراینجا یکی از انها را توضیح داده وبه نسل اینده ساز این مملکت معرفی می نماییم.
انواع بازیها :
در منطقه ی اسیر و گله دار بازی ها دو نوع پسرانه و دخترانه تقسیم میشود که به شرح زیر است :
الف ) بازی های پسرانه : در تقسیم بندی بازی های پسرانه که تعداد آنها بسیار زیاد است میتوان به چند شکل عمل کرد.بازیهای مذکور را بر اساس جمعی یا انفرادی بودن ، ساکن یا متحرک بودن و … تقسیم نمود. حتی از لحاظ زمان انجام بازی میتوان آن را به بازیهای روزانه یا شبانه ، تابستانه و یا زمستانه تقسیم نمود و در این قسمت به تعدادی از آنها که با جمع آوری اطلاعات از افراد محلی صورت گرفته است اشاره می نماییم.
انواع بازی های پسرانه :
الف : بازی آلختر ب : هارامورا (خر خوس) پ : موچ ت : سرخن سواری ث: هل (تیله) ج: توپه ی بولو (دارتوپ) ح : مرغ مو چن آو وخوره (مرغ من چند آب میخورد) خ : سنگ و چربک د : بازی سه خانه (سه نقطه) ذ : مهره بده ر:مهره بده ز: گوبازی س: خارک چه خارک ش: چهر براک چهره بده ص: لوت ض: ترق تروق ط: کل پشکلو ظ: اتل متل ع: اشکهرین
ب ) بازی های دخترانه :
حجب و حیای روستایی سبب شده است که کمتر بازی دسته جمعی پرتحرک دخترانه در مناطق اسیر و گله دار وجود داشته باشد و معمولا ویژگی تمامی آنان ساکن بودن و تحرک نداشتن است . بطوریکه در اکثر آنها نیاز به میدان وسیع جهت انجام بازی نیست و معمولا بازی های مذکور در خانه و یا حیاط انجام میگیرد . اما در همه ی آنها دقت نظر ، تامل و دوراندیشی همراه با ظرزافت و احساس زنانه وجود دارد و به هیچ وجه در آنها خشونت و درگیری و صرف انرژی زیاد وجود ندارد.
انواع بازی های دخترانه :
الف : بیگو بازی ب: بازی قطور پ: بازی تلی ت: بازی شش خانه
از این بازی ها سه نمونه انتخاب شده است که جزئیات بیشتر در مورد هر یک از آنها ذکر میگردد.نکته ای که بسیار حایز اهمیت است و دوباره جا دارد ذکر شود این است که هر بازی زمان مخصوص به خود دارد.مثلا بازی خارک چه خارک را در فصل تابستان موقع رسیدن میوه های درخت نخل برگزار میشود یا بازی چهر براک چهره بده را در اردیبهشت ماه هنگام درو گندم ها برگزار میشود و بعضی از بازی ها مثل سرخن سواری در اوایل شب که هوا رو به تاریکی است برگزار میشود.
موچ
ازبازیهای بسیاررایج درگذشته ی نه چندان دوربوده وبه جهت گرمی وجذابیت وتحرک زیادبااستقبال جوانان روبروبوده است این بازی محدودیت سنی نداردامابه لحاظ وجودخشونت مخصوص به خودمی بایست گروه سنی تفکیک شده وهریک جداگانه بازی نمایند. بازی موچ بین دودسته ازبازیکنان که برمبنای روش های گفته شده تقسیم شده اندانجام می گیرد.تعدادبازیکنان هردوتیم ممکن است دو,سه,هفت…… باشدتعدادمناسب بازیکنان پنج تا هفت نفراست وبازی درمحدوده ی دایره مانندی که دایره ای به شعاع پنج مترکه باگچ ویاآب مشخص شده است(بسته به تعدادبازیکنان وسعت دایره کم یازیاد می شود) انجام می گیردبه قید قرعه یک تیم بایدبرروی شلاق های یک متری که سرآن برروی خط دایره قرارگرفته (قطرطناب بستگی به گروه سنی بازیکنان دارد) بایستند هریک ازبازیکنان تیم مذکورمسئول محافظت ازشلاق های خودمی باشند(قطرطناب ها نبایدبسیارکلفت باشدکه موجب صدمات بدنی شدیدگردد)بازیکنان تیم بیرون ازدایره به عنوان تیم مهاجم تلاش درجهت بردن شلاق ها دارندوتیم مدافع داخل دایره می بایست مانع ازبردن آنهاشده وبه دفاع بپردازندودرصورتی که بتوانندهریک ازبازیکنان تیم مهاجم راباپالگدنمایند.(ضربه منحصرابایدبه پای بازیکنان مهاجم بخورد)وچنانچه بتوانندازمحل ضربه تاخط دایره راباپابهم رساند(اندازه گیری) جای تیم مهاجم ومدافع عوض میشود.امااگربازیکنان مهاجم بتوانندتمام شلاق هاراببرندآنگاه زمان ضربه زدن باشلاق به بازیکنان مدافع فرامی رسد. بازیکن صاحب شلاق سعی درزدن شلاق به پاهای بازیکنان مدافع راداردتادیگرشلاق ها نیزتوسط سایرهم تیمی هابرداشته شود.بابرداشتن تمام شلاق هابه اصطلاح تیم مدافع “کله ” می شود. بازیکنان مهاجم که همه ی شلاق هارابه دست دارندبه تیم مهاجم ازهرطرف هجوم می آورندوشلاق ها ازهرطرف به پای بازیکنان مدافع داخل دایره فرودآورده می شودتنهادریک صورت است که تیم مدافع ازکله بیرون آمده وازفشارضربات دردآورشلاق خلاص می یابندوآن هنگامی است که یکی ازبازیکنان تیم مدافع جرأت نموده وبتواندپای یکی ازاعضاء تیم مهاجم رالگدزندوازفاصله ی ورودضربه تاخط دایره رااندازه کندکه درآن صورت جای بازیکنان تیم مهاجم ومدافع عوض می شوددرغیراین صورت بازی همچنان ادامه داشته وضربات ناگهانی شلااق است که ازهرطرف بربازیکنان تیم مدافع فرود آید.معمولابزرگترهاوآنانیکه جثه ی قوی تری دارندخودراپیش قراول وسپردیگرهمبازی های ضعیف وکوچک قرارداده وباهجوم بازیکنان شلاق بدست وی باپراندن لگدمقابله می کند. آن چه دراین بازی می بایست مورد رعایت همه ی بازیکنان قرارگیردممنوعیت واردآوردن ضربات ازران به بالااست ضربات لگدتیم مدافع وضربات شلاق تیم مهاجم نبایدازران به بالاباشد.بازی مذکوراگرچه رنگ خشونت به خودمی گیردوموجب ورودضربات دردآوربه پاهامی شوداماچندویژگی بارزاین بازی سبب اقبال عمومی بچه هاازآن شده است:
ویژگی اول:
هریک ازبازیکنان تیم مدافع ومهاجم بدون ترس بایدبه بازی حرارت وتحرک بدهند.ترس دراین بازی ازسوی این بازیکن ، موجب ازدست دادن شلاق ویالگدخوردن درزمانیکه دارنده شلاق است می شود.
ویژگی دوم:
تقویت حس حمایت ازیکدیگرووحدت میان هم تیمی هااست. دراین بازی بازیکن بزرگتروقوی هیکل تردرمواردی که به کله رفته اندپای خودراسپرحمایت ازدیگران می کندوتمام تلاشش بکارمی بردتابازیکنان تیم مهاجم شلاق هایشان رابرهم بازی هایشان واردنکنندودرمواقعی که بازیکنان مهاجم ازهرطرف هجوم خودرابه یکی ازبازیکنان مدافع متمرکزکرده اندتاشلاق اوراببرندسایرهمبازی هاضمن مراقبت ازشلاق های خودبه کمک هم تیمی آمده وحدالمقدوربه او کمک میرسانند.آنچه دراین بازی موجب تخلف بازیکنان می شودوممنوع است،پاگذاشتن برروی شلاق ، پراندن لگدبرسریا سینه و بالاترازران،برداشتن شلااق به غیرازدست است. بازی موچ معمولابه دوصورت انجام می شود.موچ کلو وموچ عادی که توضیح آن رفت. بازی موچ باعناوینی دیگرد وپاره ای تغییرات دردیگرمناطق ایران نیزرایچ است چنانچه درشیرازقدیم به این بازی ترونه توخط گفته میشده است وبااندک تفاوتی که طناب ازاول دردست گروه بیرون ازدایره قرارمیگیرد بوده است
موچ از دیدگاه روانشناسان:
1- بازی موچ انرژی ذخیره شده ی کودکان را تخلیه می نماید.(هربرت اسپنسر)
2- موچ روند تکاملی کل نوع بشر است.زمانی که شخص از شلاق های خود دفاع میکند نشان دهنده ی نحوه ی آمادگی نیاکان ما برای مقابله با خطرات است.(استنلی هال)
3- بازی موچ روش طبیعی بدن برای منظور آماده سازی خود برای روبرو شدن با تکالیف بزرگسالی است.در موچ شخص نحوه ی روبرو شدن با خطراتی که در آینده ممکن است پیش بیاید را یاد میگیرد.(کارل گروس)
4- ترس در موچ موجب از دست دادن شلاق میشود یا لگد خوردن هنگامی که دارنده ی شلاق است.به همین دلیل موچ باعث کاهش اضطراب عینی بازیکن میشود.(فروید)
5- از آنجایی که در جامعه ی بزرگسالان خشونت امری قبیح است کودک با وارد کردن احساسات خود(خشونت) در موچ باعث کاهش اضطراب غریزی میشود.(فروید-آنا فروید)
6- بازی ها به سه دسته ی خود جهانی،خرد جهانی و کلان جهانی تقسیم میشوند.موچ از نوع بازی کلان جهانی است زیرا فرد با همراهی همسالان و به گونه ای تقسیم تخیل و واقعیت و نمایش مهارتها در موقعیت اجتماعی به انجام این بازی میپردازد.(اریکسون)
7- موچ دارای قواعد و ساختاری است که هر یک از بازیکنان ملزم به رعایت آن هستند.برای مثال در موچ ضربه ها نباید از ران به بالا باشد یا هنگامی که هر کدام از بازیکنان تیم مدافع به هنگام کله بتواند پای مهاجمان را لگد و از فاصله ی ورود ضرب تا خط دایره را اندازه گیری کند جای دو تیم عوض میشود.
8- موچ باعث کنترل خشونت میشود که با نظریه ی انگیختگی ارتباط دارد.
بازی قطور
قطوراز جمله بازی هایی است که دراکثرنواحی ایران رایج بوده وهم اکنون نیزمیان دختران انجام می شود.
وسایل بازی:
پنج عددسنگ کوچک ومناسب. نفرات بازی دوتاپنج نفر.بازی باتعداددو،سه نفری میان دختران تاپانزده ساله انجام می شود،پنج سنگ صاف وگردکوچک ازوسایل این بازی است.برای تعیین شروع بازی هریک ازبازیکنان پنج سنگ رادرکف دست گذاشته وهمزمان به بالاپرتاب نموده وباپشت دست آنهارامی گیرند وسپس باپشت دست به بالاانداخته وباکف دست می گیرندوهریک ازبازیکنان که تعدادبیشتری سنگ درکف دست گرفته باشدبرنده وشروع کننده بازی است واگرمساوی باشنددوباره عمل بالاتکرارمی شود.شروع بازی قطوردرچندمرحله انجام می گیرد:
یه قل: چهارریگ روی زمین ریخته به صورت (پخش وپراکنده) ویکی رابه بایک دست بالامی اندازدوهمزمان باسنگی که درهوااست ضمن گرفتن آن یکی ازسنگ های روی زمین برداشته شود.
دوقل: مثل یه قل است امادربرداشتن سنگ های ریخته شده جفت جفت برداشته می شودتااینکه تمام سنگ هابه همین ترتیب ازروی زمین برداشته شود.
سه قل: هماننددوقل است بااین تفاوت سه سنگ راباهم برداشته ویک سنگ دیگرکه تک شده است راجداگانه برمی دارد.
چهارقل: همانندسه قل است ولی همه ی سنگ باهم برداشته می شود.
پنج قل: پنج سنگ راکف دست قرارداده یکی رابه هواپرتاب کرده وبقیه راروی زمین می گذاردوسنگی راکه به هواپرتاب شده را میگیردوسپس دوباره سنگ رابه هواپرتاب وچهار ریگ روی زمین برداشته وسنگ پرتاب شده رامی گیرد.درپنج قل یکباربرروی زمین می گذاردودوباره آن رابرمی دارد.به ترتیب بالا.
بشکن: شبیه حاللت اول بازی چهارسنگ راروی زمین به صورت پراکنده پخش می کند(به فاصله کم)ویکی رابه هواپرتاب می کندویکی یکی سنگ های روی زمین راجمع می کند. بااین تفاوت که بایددرموقع برداشتن سنگ ها روی زمین وگرفتن سنگی که به هواپرتاب شده است بهم خورده وصدانمایدوبه این ترتیب تابرچیدن تمام سنگ هاادامه دارد.
نشکن: مثل بشکن است ولی نبایددرموقع برداشتن سنگ هاوگرفتن سنگ پرتاب شده برخوردایجادشودوصدابه وجودآید.
جارو: سنگ هابرروی زمین به صورت پراکنده ریخته می شودودرموقع برداشتن آنهابایدبه صورت حرکت دورانی ، دست روی زمین کشیده شودشبیه جارووسنگ ها راجمع وبرداشته وآنگاه سنگی که به هواپرتاب شده رابگیرد. بازی قطوربازی کاملادخترانه بوده ودرگذشته ساعت هااوقات آنان رابه خودمشغول می شده است. دربین مردم اهالی رسم است که بتزی قطوررانبایددرغروب وشب هاانجام دادکه موجب بدشگونی وبدیمنی است.هرچندکه باغروب خورشیدبه دلیل نبود روشنایی زیاددرگذشته(نبودن نیروی برق)امکان انجام آن که به تیزبینی وقدرت دیدچشم نیازداشت میسرنبوده وبامشکلاتی همراه بوده است. بازی قطورممکن است درمناطق مختلف باتفاوت هایی همراه باشدولای قطورعموماانجام می گیرد.
دار چیبیلو
عنوان بازی مذکور چنان معنا و مفهوم خاصی ندارد.و چیبیلو به نظر می رسد که چوب بلو باشد.این بازی در مناطق بوشهر و اطراف به دار کیلی معروف است.معمولا بازی دار چیبیلو دو نفره است.ابتدا گودال کوچک کم عمقی ایجاد می شود و چوب کوچکی به اندازه 20 سانتی متر بر روی آن قرار می گیرد.بازیکن شروع کننده چوب بلند یک متری را به زیر چوب کوچک کرده و به هوا پرتاب و به آن ضربه می زند.بازیکن دیگر اگر توانست چوب کوچک را در هوا بگیرد از زیر بار بیرون وخود اقدام به ضربه زدن می کند و یا می تواند در زمان فرود چوب به زمین آن را با پا بزند.و فاصله چوب کوچک تا گود نزدیکتر نماید.از محل افتادن چیبیلو بازیکن ضربه زننده تا گود را با چوب بلند اندازه میگیرد. به تعداد اندازه چوب بلند شمارش می شود و به امتیازات بازیکن ضربه زنده اضافه می شود.ضمنا بازیکن ضربه زننده تا سه بار حق دارد از محلی که چوب کوچک افتاده به آن ضربه وارد نماید.معمولا بازیکن ضربه زننده با چوب بلند به گونه ای به چوب کوچک ضربه وارد می کند که از زمین کنده یا بلند شود.تمام تلاش وی در فاصله زیاد ایجاد کردن تا گود است.معمولا تا میزان شمارش چوب بازیکن مهاجم پشت دستی و یا از محل چوب تا محل گود سواری می گیرد.
دارچیبیلو از دیدگاه روانشناسان:
1- دارچیبیلو بازی با قاعده هست.
2- دارچیبیلو باعث تخلیه ی انرژی مازاد در کودک میشود.(کارل گروس)
3- نوعی آمادگی برای زندگی آینده هست.(کارل گروس)
4- اضطراب عینی را کاهش میدهد.زیرا موجب میشود بازیکن هنگام ضربه زدن به توپ بر ترس خود غلبه کند.(ترس از دست دادن ضربات و باخت تیم).(فروید)
5- انطباق با محیط شامل دو فرایندی هست که همزمان با هم رخ میدهند.الف)درون سازی ب)برون سازی
در این بازی هنگامی که بازیکن فاصله ی محل ضربه تا گود را اندازه گیری میکند و آن را با ساختارهای ذهنی خود هماهنگ میکند درون سازی شناختی اتفاق می افتد.
زمانیکه بازیکن به چوب ضربه میزند و آن را تا محل مورد نظر پرتاپ می نماید برون سازی رخ داده است.(پیاژه)
6- دارچیبیلو بازی کلان جهانی است.(اریکسون)
7- این بازی باعث مهات در پرتاب بازیکنان میشود که سطح انگیختگی را تنظیم میکند.
با سلام و خسته نباشید گله ای کعه از شما دارم این است که خیلی وقت هست که نه کتاب و نه مقاله و هیچ گونه مطالبی برایم نفرستادید گشتم از ایمیلم مطلب را که فرستاده بودید در گذشته پیدا کردم تا از این طریق بتوانم با شما مکاتبه نمایم آیا برای همه خوانندگان یک فراکاو که عضو شما هستند مطلبی ارسال نمی فرمائید یا فقط برای ما ما عادت داشتیم از مطالب شما بهره مندو استفاده نمایئم امیدوارم در آینده نه جچندان نزیدک با مطالب خوب شما بهره مند گردم. باتشکر فراوان از شما و دست اندرکاران آن مجموعه. اگر جسارتی نمودم بنده را عفو بفرمایئد.